Welwitschia mirabilis

Tekst eerder door mij gepubliceerd in “Onder het Palmblad, 2e jrg, 1999”.

Welwitschia mirabilis
Levend fossiel in de Namibwoestijn

In november 1992 was ik met een groep reptielenliefhebbers in Namibië. Eén van de activiteiten tijdens deze reis was een bezoek aan de Mesumkrater. De krater vormt een natuurgebied, dat de regering van Namibië niet als toeristisch gebied wenst te ontsluiten, vanwege het oorspronkelijke karakter. In dat gebied zou de Welwitschia te vinden moeten zijn.
Om er te komen moet een lange tocht door de woestijn worden gemaakt. De toegang tot de krater is volgens onze gids slechts aan een beperkte groep specialisten bekend.

De tocht door de Namibwoestijn is indrukwekkend. Onze gids blijkt zich, voor wat betreft de ingang in de krater, te richten op een alleenstaande rots. Over het algemeen is de weg niet héél erg slecht vanwege het vlakke terrein en het grove steengruis. Zo nu en dan gaat het gedwongen stapvoets vanwege grote steenblokken en kuilen hier en daar.

Onderweg vinden we regelmatig de ‘short headed sand lizard’ (Pedioplanis breviceps). Overal zien we korstmossen. Deze kleuren het totaalbeeld van het landschap dan weer rood en dan weer zwart. Kort voordat we de krater ingaan, stoppen we bij een rotsformatie. Hier vinden we de ‘Western sand lizard’ (Pedioplanis undulatus), de ‘wedge snouted skink’ (Mabuya acutilabris) en ook een vrij forse, groenige gekko. Deze kunnen we helaas niet fotograferen, omdat hij te snel tussen de rotsblokken verdwenen is.
We kunnen echter maar kort blijven en niet uitgebreid naar dieren zoeken. Er moeten hier echter wel veel reptielen zitten, als je er in zo korte tijd al zoveel ziet. Onderweg zien we de eerste Welwitschia‘s, solitaire statige planten, karakteristiek en heel opvallend in het verder ‘dode’ landschap.

De Mesumkrater zelf is ook bijzonder indrukwekkend. Opvallend zijn de verweerde rotsformaties. Deze verwering hier en elders in het landschap wordt er bevorderd door het grote verschil tussen dag- en nachttemperatuur. Het krimpen en uitzetten van het gesteente als gevolg van deze temperatuurverschillen sloopt complete rotsformaties en dit effect is overal duidelijk te zien. Het geheel geeft de indruk van een maanlandschap. In de krater vinden we de ‘Namib daggekko’s (Rhotrophus afer). Deze zijn razendsnel en vluchten van steen naar steen, waar ze uiteindelijk onder duiken. De kraterbodem blijkt bezaaid met kwarts en losse bergkristallen. Het is de moeite waard om hier wat mooie stukken van te zoeken. Ook vinden we bushmen gereedschap, waarschijnlijk schrapers en pijlpunten of iets dergelijks. Later blijkt dat deze zo’n 4000 tot 7000 jaar oud zijn. Door weer en wind en oxidatie zijn alle stenen min of meer oranje gekleurd. Er zijn in de wereld vele opmerkelijke monumenten, kunstwerken, planten en dieren te vinden, die als ‘wereldwonder’ kunnen worden aangemerkt. De Welwitschia (Welwitschia mirabilis) een bijzondere plant, die zich reeds eeuwenlang handhaaft in het barre en onherbergzame klimaat van de Namib en Mossamedes woestijn (woestijn ten Oosten van Mossamedes in Portugees West Afrika), mag zeker tot die categorie gerekend worden. Het is een plant met een opmerkelijk uiterlijk. Vanuit een basis vormt hij slechts twee grasachtige bladeren en een enorm lange penwortel. Deze penwortel, die tot wel achttien meter lang kan worden, dient om de plant te verankeren en heeft voor zover bekend geen functie, als het gaat om het opnemen en transporteren van vocht. Aan de basis kan de wortel een doorsnee hebben van wel vier meter. Het genus Welwitschia en zelfs de familie is monotypisch. Dat wil zeggen, dat er slechts één enkele soort bekend is.

Het regent vrijwel nooit in het leefgebied van de Welwitschia. De plant komt aan zijn water door in de ochtend dauwvocht op te nemen door het oppervlak van zijn enorme lange bladeren. Ondanks de droogte van het klimaat heeft de Welwitschia daar blijkbaar voldoende aan. De plant heeft voor wat betreft droogte en hitte een enorm incasseringsvermogen en kan 150 dagen tot meer totaal zonder vocht overleven. Oude, volwassen planten hebben een houtachtige, kroonvormige basis (caudex). Deze kan bij oude planten tot meer dan een meter in doorsnee worden. De twee bladeren groeien vanuit de basis en zelfs wanneer de uiteinden van de bladen gespleten en gerafeld zijn, blijft het blad doorgroeien. De groeisnelheid is afhankelijk van de leeftijd van de plant. Het komt neer op acht tot vijftien centimeter per jaar. Er zijn planten gevonden, waarvan de breedte van het blad een meter en tachtig centimeter was en de lengte meer dan zes meter. Vanwege hun structuur en lengte liggen de bladeren op de grond en er ontstaat een gekrulde bladvorm. De plant zal haar blad nooit afstoten met als doel het te wisselen.
.
De Welwitschia is een tweeslachtige plant, waarbij we stuifmeel producerende mannelijke planten en zaadvormende vrouwelijke planten onderscheiden. Men veronderstelt, dat er planten zijn, die vijfhonderd tot duizend jaar oud zijn. Men schat zelfs, dat de planten vijftienhonderd tot tweeduizend jaar oud kunnen worden. Welwitschia is eigenlijk te vergelijken met een boom, waarvan de stam (de penwortel) ondergronds blijft. Dit om zich te verankeren en zich te kunnen handhaven bij zware zandstormen en ook vanwege de enorme hitte. Welwitschia wordt ook wel woestijnoctopus genoemd vanwege de vorm van de lange bladeren.

Op de planten in dit gebied vinden we de Welwitschia wantsen, zowel volwassen dieren als nimfen. Deze nimfen zijn rood van kleur.
In een dode, uitgedroogde Euphorbia vinden we een eenzame ‘Namaqua kameleon‘ (Chameleo namaquensis). Het dier kleurt direct donker, wanneer de eerste foto’s worden genomen. Hij dreigt en probeert te bijten. Wanneer we het gebied uiteindelijk weer verlaten, blijft de indrukwekkende herinnering aan een arm en gortdroog biotoop waarin de Welwitschia’s zullen overleven en wie weet straks bewonderd zullen worden door de kinderen van onze kleinkinderen.