I Nyoman Subrata

Zaterdag 4 februari 2017 was een dag op Bali waarop Leo en ik besloten rustig aan te doen en deze elk voor ons zelf door te brengen. Ik begon met het wegbrengen van mijn was naar een kleine Laundry tegenover de ingang van het Risata Hotel. Een sympathieke dame doet daar de was voor 30.000rps per kilo, dat is zo rond de € 2,00 per kilo. Voor dat bedrag wordt de was gewassen, gestreken en geseald, meestal nog diezelfde dag. Voor dat luttele bedrag hoef je niet in ongewassen kleding rond te lopen, vindt u niet?

Daarna ben ik op mijn gemak naar de Lippomall gelopen waar het vooral op warmere dagen vanwege de airco goed vertoeven is.

Deze Lippomall is een overdekt luxe winkelcentrum met airco, waar het lekker koel is om te wandelen.

Er zijn vooral kledingwinkels, tassen, bodyshops, sierraden, horloges en dat soort luxe winkels, maar voorbij de roltrap zag ik ook een interessante uitstalling van houtsnijwerken. Dat trok uiteraard mijn aandacht en als door een magneet werd ik erheen getrokken. Er stond een jongeman bij deze stand die mij rustig liet rondkijken of er iets van mijn gading te vinden was. Ik raakte met hem aan de praat en hij vertelden dat hij er vandaag stond omdat zijn vader, die er normaal staat, elders moest zijn. Hij gaf mij het kaartje van zijn vader en ik las: “I Nyoman Subrata, woodcarver, www.novica.com” Deze naam kwam mij bekend voor en ik besloot hier heel binnenkort nog eens terug te komen. Ik had overigens ook wel een paar beelden gezien die mij interesseerden.

De heer I Nyoman Subrata aan het bewerken van een masker.

Terug in mijn hotelkamer heb ik snel even in mijn eigen boek gekeken om te controleren of de naam I Nyoman Subrata inderdaad de naam is van de houtbewerker die ik daar beschreven had. Ik las: “Nu trekt het fraai uitgewerkte barongmasker van de olifant zijn speciale aandacht. ‘Dat is een heel bekende’, zegt hij bijna vrolijk, ‘die is van Nyoman Subrata, een nog jonge al heel bekende meestersnijder. Nyoman ken ik heel goed. Hij houdt tentoonstellingen in de hele wereld en er is al een boek over hem geschreven. Hij heeft een hechte groep houtbewerkers om zich heen en de meeste daarvan zijn familie van hem. Hij staat bekend als goed voor z’n mensen. Hij is opgeleid door zijn oudere broer Wayan Sukamara die hem o.a. de kunst van het polijsten en afwerken heeft geleerd. Hij maakt veel mythische figuren zoals Singa, Chili, Garuda, Sri Pudhak, Legong, en Barong, en hij maakt heel veel maskers. Hij is van eenvoudige komaf en woont nog steeds in het dorp waar hij vroeger is geboren. Hij is getrouwd met Nyoman Jati en ze hebben vier dochters en een zoon.’ Meja is duidelijk in z’n nopjes omdat hij zoveel informatie kan verschaffen.”

De naam klopt en ik ben er even stil van dat de enige houtbewerker die ik in mijn boek wat nader beschreven heb hier op Bali op mijn pad gekomen is. Ik besluit morgen gauw terug te gaan om hem persoonlijk te kunnen ontmoeten. Aan de volgende Engelse tekst op de website van Novica had ik bovenstaande tekst voor mijn boek ontleend: “The artistry of I Nyoman Subrata has been featured in dozens of periodicals in Asia, Europe, and the U.S., and on PBS television. Nyoman Subrata is featured in Keepers of the Arts, a beautiful hardcover book available through Novica.

What I wish now is to continue upholding the values of those who taught and inspired me, while being able to continue taking very good care of my family and my woodcarving group.

My brother belonged to a group of master carvers in Bali who worked side-by-side for decades. Now, 28 years later, this woodcarving group still exists and I am its elected leader. In the beginning, my older brother, Wayan Sukamara, taught me the various techniques of sanding and finishing. In 1974 I began to sculpt, taking inspiration from some of the finest statues and carvings of our region. The traditional forms and poses were of strong beauty and fine workmanship, which inspired me to learn this style.

My favorite statue themes are the Singa, Chili, Garuda, Sri Pudhak, Legong, and Barong. Rama and Sita are my favorite subjects for masks; these are traditional characters in religious mythology and offer a variety of ways for an artist to express creativity and style. For the past four or five years my work has been featured in exhibits in Bali.

The influence of my younger years has continued to guide my work. What I wish now is to continue upholding the values of those who taught and inspired me, while being able to continue taking very good care of my family and my woodcarving group.

In 1977 I married Nyoman Jati. We now have four girls and one boy; three of them have finished school. We live in the same village where I was born.”

Voorbij de roltrap zag ik een interessante uitstalling van houtsnijwerken.

De volgende dag ben ik dus naar de Lippomall terug gegaan en heb ik inderdaad kennis gemaakt met I Nyoman Subrata. Hoe bijzonder is het dat ik de enige houtbewerker die ik met name noem in mijn boek, in levende lijve op Bali onverwacht tegenkom. Ik vond het echt iets dat leek op “voorbestemd” en past in de sfeer van mijn boek.

Daarbij klikte het tussen ons en ik heb twee mooie beelden van hem gekocht. Hij vertelde dat hij deze beelden zo’n 10 jaar geleden van krokodilhout had gemaakt en dat hij, om redenen die ik niet goed begreep, deze beelden niet nog eens zou kunnen maken. Krokodilhout heeft de eigenschap om in de loop der jaren donkerder te worden en de heer Subrata vertelde dat hij de beeldjes eens in de zoveel jaren opnieuw polijst. Overigens vertelde hij ook dat beelden op Bali door de houtbewerkers met petroleum worden gereinigd en met niets anders.

Ik heb twee mooie beelden van hem gekocht. Hij vertelde dat hij deze beelden zo’n 10 jaar geleden van krokodilhout had gemaakt.

Nyoman Subrata begreep dat ik een echte liefhebber ben van Balinese houtsnijwerken en aan de hand van foto’s op mijn telefoon kon ik dit nog eens extra bevestigen. Hij keek dan ook vol interesse en waardering naar de foto’s van mijn collectie. Plotseling nodigde hij mij uit om, voordat ik naar Nederland terug zou gaan, een dag met hem mee op pad te gaan. Hij zou mij dan langs de verschillende houtbewerkers van zijn groep rondleiden en hij zou mij naar zijn woning meenemen. Daarnaast had hij het over een waterval die vlak bij hem in de buurt te bezichtigen zou zijn. Ik aarzelde geen moment en sprak direct met hem af dat ik vrijdag a.s. om 10.30u hier in zijn stand aanwezig zou zijn. Meneer Subrata was zichtbaar in zijn nopjes met deze afspraak.

Die dag was ik keurig op tijd bij zijn winkel in de Lippomall en daar was de heer Subrata reeds aanwezig. Hij stelde mij voor aan zijn schoonzoon: Roy Baskara. Roy zou die dag onze chauffeur zijn en ons langs de verschillende bezienswaardigheden rijden. Op weg naar Gianyar vroeg Roy of ik het leuk zou vinden wanneer hij mij naar een plaats zou brengen waar aan een groot houtsnijwerk wordt gewerkt. Uiteraard bevestigde ik dat geweldig te vinden en dus gingen we daarheen op weg. Ik had geen flauw benul van waar we precies heen reden, maar voor zover ik begreep was het naar een van de buitenwijken van Gianyar. Daar arriveerden we in een landelijk steegje, waar we via een via een paadje op het terrein van een woning kwamen.

Op een overdekt terras daar werd aan een enorm beeld van Sarasvati gewerkt. Het beeld was ruim twee meter hoog en indrukwekkend.

Op het terrein waren ook andere activiteiten, zo werden er Indische gerechten, met o.a. tahoe, gemaakt. Zo te zien voor commerciële doeleinden.

Op een tegenover gelegen terras was een andere houtbewerker bezig met nog een enorm groot beeld. Ditmaal het bekende tafereel van Rama en Sita met het hert.

Op een tegenover gelegen terras was een andere houtbewerker bezig met nog een enorm groot beeld. Ditmaal het bekende tafereel van Rama en Sita met het hert. Voor zover ik kon inschatten was de kunstenaar al behoorlijk ver gevorderd met dit beeld. Hij zat in de bekende gehurkte houding en het beeld lag deels op zijn schoot en op de grond. Volledig ontspannen was de man met hamer en beitel bezig met het detailleren van het beeld. Van de heer Subrata begreep ik dat er aan een beeld van dit formaat en deze kwaliteit, wel tot twee jaar en soms langer wordt gewerkt.

Op het terrein ligt een stapel afvalhout dat t.z.t. waarschijnlijk zal worden gebruikt om kleinere sculpturen van te maken.

Na een poosje rustig rondgekeken te hebben vervolgden we de rit. Onderweg kijk ik mijn ogen uit en probeer ik zoveel mogelijk foto’s te maken. Wie Bali kent weet dat het land vol staat met tempeltjes van allerlei maten, leeftijden en kwaliteiten. Een geïnteresseerd mens komt hier ogen tekort. Roy zet de auto langs de kant en wacht geduldig wanneer ik vraag om even te stoppen om wat foto’s te kunnen maken. Even later passeren we een houthandel die kennelijk aan de kunstenaars levert. I Nyoman Subrata neemt hier even de tijd om een paar goede stukken te selecteren en na wat heen en weer gepraat zie ik hem zijn bestelling afrekenen.

Kort daarna passeren we weer een vrij groot tempelcomplex en ook hier vraag ik Roy om te stoppen om te kunnen fotograferen. Bij deze tempel zie ik beelden die wat mij betreft heel oud kunnen zijn, maar ik zie er ook die of kortgeleden gerestaureerd werden, of die door nieuwe beelden werden vervangen.

Na wederom een kwartiertje gereden te hebben passeren we een grasveld, gewoon ergens buiten op het land, waar een sculpturen van I Nyoman Subrata staat waar hij zo te zien nog niet zo heel lang mee bezig is. Het oranje/gele hout betreft een dode boom die gewoon met z’n wortels in de grond staat. De eerste handelingen van de houtbewerker zijn hier fraai te zien. Met zwarte kleurstof worden grove contouren aangegeven die verwijderd moeten worden. Met grof gereedschap, vaak een motorzaag afgewisseld met een bijl, worden de eerste ruwe vormen aangebracht. Toch is ook dit nauwkeurig werk, want er mag niet teveel materiaal weggehaald worden. Duidelijk is nu al te zien dat ook dit beeld een Rama en Sita met het hert voorstelling moet worden. De heer Subrata vertelt dat hij aan dit beeld misschien nog wel twee jaren zal werken. Inmiddels is mij ook wel duidelijk dat er in die jaren slechts bij stukjes en beetjes aan het beeld zal worden gewerkt, terwijl hij in die tijd ook met andere werken bezig is.

De eerste handelingen van de houtbewerker zijn hier fraai te zien. Met zwarte kleurstof worden grove contouren aangegeven die verwijderd moeten worden.

Met grof gereedschap, vaak een motorzaag afgewisseld met een bijl, worden de eerste ruwe vormen aangebracht.

Duidelijk is nu al te zien dat ook dit beeld een Rama en Sita met het hert voorstelling moet worden.

Na ook dit beeld achter ons te hebben gelaten stoppen we bij een werkplaats waar het behoorlijk druk is. Er blijkt een flinke groep artistieke studenten uit Korea hiernaartoe gekomen te zijn om de Balinese vaardigheden van houtbewerken te leren. Zo te zien zijn het gemotiveerde mensen en zij laten zich nauwelijks storen door mijn aanwezigheid. Ook hier worden met motorzagen met veel kabaal ruwe basisvormen aangebracht in de ruwe houtbrokken. De houtbewerkers dragen dan ook gehoorbeschermers. Hierna rijden we door naar de woning van I Nyoman Subrata.

Een grote oude woning in Balinese stijl, met enkele overdekte oude terrassen waar ik word uitgenodigd om op een kleed plaats te nemen. Er staat water en cola en er zijn Balinese koekjes die door een van zijn dochters werden gemaakt. Achter mij staat een enorm en indrukwekkend beeld van Dewi Rathi en Kala Rau gemaakt door mijn gastheer. Ik heb wel enorme bewondering gekregen voor de prestaties van deze man. Zijn dochter leidt mij daarna rond in de fraaie en grote familietempel. Dit hele gebouw is al meer dan 200 jaar in bezit van deze familie en is van vader op zoon doorgegeven.

Na het bezichtigen van de familietempel word ik uitgenodigd om de waterval te gaan bekijken. Het blijkt dezelfde waterval te zijn als waar ik gisteren met Leo was geweest alleen wordt hij vandaag door ons van de andere kant benaderd.

Boven bij de waterval is een klein kerkhof waar de doden liggen te wachten op hun crematie die op Bali eens in de vijf jaar plaatsvindt in de vorm van massacrematies. Ook hier bekijk ik de verschillende beelden en tempeldelen. Het meest opvallend vind ik een beeld van de God Doerga, die kinderen eet en nog hoger geplaatst is dan Ranga, waar zij wel heel veel op lijkt.