De restauratie van een houtsnijwerk.
Eigenlijk zou ik deze tekst onderaan het artikel moeten plaatsen, maar ik bespaar u de moeite van het tot beneden lezen, door u te vertellen dat wanneer u op zoek bent naar een goede restaurateur voor een beschadigd houten beeld, u mij een mail kunt sturen met meerdere foto’s van de schade, waarna ik u in contact zal brengen met een zeer vakkundig en betaalbaar restaurateur. Stuur uw mail naar bartl@xs4all.nl . Ik restaureer namelijk vrijwel nooit zelf voor derden.
Om de prijs van een houtsnijwerk te bepalen zijn meerdere factoren van belang. De leeftijd van het beeld. Het feit of de maker van het beeld een signatuur heeft achter gelaten. De mate van vakmanschap van de woodcarver. Het feit of het beeld uit een periode afkomstig is waar veel vraag naar is. De mate van ongeschondenheid van het beeld. De handel via Marktplaats leidt regelmatig tot onopzettelijke, maar ook opzettelijke teleurstellingen. Voor informatie over het beeld zijn we vaak beperkt tot de drie foto’s die bij de advertentie worden getoond. Zeker wanneer het om een relatief prijzig stuk gaat valt het aan te bevelen meerdere specifieke foto’s op te vragen en vragen te stellen. Belangrijke vragen zijn: Is het beeld onbeschadigd? Heeft het beeld natuurlijke barsten of breuken? Zijn er herstelwerkzaamheden uitgevoerd aan het beeld? Als op al deze vragen ontkennend geantwoord wordt heeft u in ieder geval uw best gedaan de waarheid daarover boven tafel te krijgen.
Ondanks het feit dat een beeld onbeschadigd en gaaf de verzenddoos is in gegaan wil dat niet zeggen dat het ook onbeschadigd bij u zal worden afgeleverd. In de jaren waarin ik handel via Marktplaats heb ik alles inmiddels zo’n beetje wel meegemaakt: Slecht verpakt, los in een doos gedaan, meerdere beelden los tegen elkaar in de doos, stiekem toch gerestaureerde beelden, soms bewust, soms onbewust eerder gelijmde beelden als gaaf verkocht. Bij de handel op Marktplaats is het gebruikelijk dat de koper de kosten en het risico van verzenden draagt. Als het om tere waardevolle beelden gaat is het dan ook altijd het overwegen waard in de auto te springen en het beeld zelf te gaan halen. Dat heeft twee voordelen: Het risico van beschadiging tijdens de verzending is vrijwel uitgesloten en u kunt het moment van betaling uitstellen totdat u het beeld in handen heeft gehad en persoonlijk heeft goedgekeurd.
De schade aan het Garuda beeld: “Wie zijn neus schendt, schendt zijn aangezicht”, is hier wel heel erg letterlijk aan de orde. Deze beschadiging was vooraf bekend en de afgebroken delen waren niet meer aanwezig.
Maar goed verzenden is eigenlijk in vrijwel alle gevallen goed mogelijk als aan een aantal voorwaarden wordt voldaan. Gebruik om te beginnen een stevige doos. Hoe dunner en flexibeler de doos, hoe groter het risico. Zorg dat het beeld in de doos tijdens de verzending niet kan verschuiven, vul alle lege plekken op. Tegenwoordig kunnen beelden goed verpakt worden in het zogenaamde bubbeltjesfolie en daarna op een laag vulmateriaal worden gelegd. Dat materiaal kan uit allerlei stoffen bestaan, variërend van stro, zaagsel, schuimplastic chips, krantenproppen en speciale met lucht gevulde grotere en kleinere elementen. Belangrijk is dat het beeld nergens de wanden van de doos raakt en stevig ingebed ligt in het vulmateriaal. Op zich allemaal heel voor de hand liggend, maar u zult verbaasd zijn over hoeveel fouten hiermee nog worden gemaakt.
Zo’n fout kan resulteren in een kapot of beschadigd aangeleverde zending. Persoonlijk maak ik altijd foto’s van de schade en confronteer de verkoper hier mee. Op grond van de aangetroffen verpakking kunt u zelf wel concluderen waar de fout kan worden gezocht. Het is een feit dat er door Post NL en andere vervoerders niet altijd even zachtzinnig met pakketten wordt omgesprongen. In de loop der tijd heb ik al menig beeld moeten repareren. Als het om houten beelden gaat gebruik ik daar bij voorkeur de bekende gele knijpflesjes houtlijm voor. Deze hecht snel en stevig en is duurzaam. Uit de breuk geperste lijm kan later gemakkelijk worden verwijderd. Strakke breuken kunnen vrijwel onzichtbaar worden hersteld.
Omdat de Garuda eigenlijk een van de belangrijkste figuren is in dit samengestelde beeld, in ieder geval voor mij, is het interessant om te trachten de schade enigszins te herstellen. Belangrijk is dat de breukvlakken droog en vetvrij zijn.
Dit apparaat gebruikte ik om in de breukvlakken een paar heel kleine gaatjes van circa 1 cm. diep te boren. Hoe scherper de boor, hoe beter.
Het geboorde gaatje, circa 1 cm. diep. De houtsoort blijk vrij licht van kleur te zijn en van belang is beheerst bezig te zijn zodat de boor niet weg loopt of uitschiet. Ook onderin de aanhechting van de tong werd een klein gaatje geboord.
Met antieke houtsnijwerken ligt dat wat moeilijker. Afgebroken houten delen kunnen soms ook vrijwel onzichtbaar met secondelijn worden hersteld. Voorwaarde is dat het hout kurkdroog is en de breuk glad en niet vettig. Maar vaak gaat het om in de loop der jaren opgelopen beschadigingen en verdwenen onderdelen van beelden. Zo kocht ik willens en wetens een prachtig samengesteld en gesneden Garuda beeld met meerdere figuren waarbij van de Garuda de bovensnavel en de tong waren afgebroken. De rest van het beeld was echter dusdanig fascinerend dat het me de prijs toch zeker eigenlijk wel waard was.
Maar ja een Garuda met een stompe kop als gevolg van een afgebroken snavel is niet echt mooi. Vandaar dat ik overwoog om het beeld te laten restaureren. Helaas heb ik in mijn directe omgeving niemand gevonden die dat voor mij kon doen. Dus heb ik de stoute schoenen aangetrokken en ben ik zelf aan de restauratie van dit beeld begonnen. Eerder had ik al eens gewerkt met kneedbaar hout van Alabastine, dat in meerdere (hout)kleuren te koop is. Nadeel van dit spul vind ik dat het zich lastig tot vrijstaande of vrij hangende onderdelen van een beeld laat verwerken. Het valt gemakkelijk uit elkaar als het te droog is en het druipt weg wanneer het te vloeibaar is aangemaakt. Het is prima geschikt om gaatjes en scheuren op te vullen maar lastig om een vorm mee op te bouwen.
Een stukje elektriciteitskabel dat als “ruggegraat” dient voor de opbouw van nieuw materiaal. Dit moet niet doorlopen tot in de volle lengte van de te bouwen snavel omdat de punt van de snavel dan lastig goed vorm te geven valt. Maar zo biedt hij wel steun voor de opbouw.
Het twee componenten cement moet ruim worden opgebracht en de basis voor de tong kan nu ook al in de nog niet uitgeharde bovensnavel worden gestoken zodat die goed vast zit als de boel droog straks is. Belangrijk is voldoende materiaal op te brengen en zo min mogelijk luchtbellen hierin te veroorzaken. Minstens een dag laten drogen alvorens met schuren en verder vorm geven te beginnen.
Een beter alternatief vond ik in de vorm van een ander product van Alabastine namelijk: twee componenten houtreparatiemateriaal. Twee kneedbare zachte componenten die 1 : 1 met elkaar gemengd moeten worden en die dan circa een half uur verwerkbaar blijven. Om de op te bouwen snavel wat “ruggengraat” te geven heb ik een stukje stevig elektriciteitskabel gebruikt. De koperen kern is gemakkelijk vervormbaar tot de benodigde vorm en het is toch stevig genoeg voor mijn doel. In eerste instantie kan de ruwe vorm ruim worden aangebracht en na verloop van tijd wanneer het materiaal begint te harden, kan het al mooi wat meer in de juiste vorm worden gekneed. De harde kern zorgt dat het materiaal in ieder geval op z’n plek blijft. De tong van de Garuda heb ik toen ook alvast in het nog kneedbare materiaal gestoken met de idee die later daarop aan te brengen.
Het twee componenten cement van Alabastine. Het moet 1:1 worden gemengd en is daarna 30 – 60 minuten verwerkbaar. Niet meer aanmaken dan nodig is en goed laten uitharden. Vlak voor het echt hard begint te worden kan de ruwe vorm als worden gekneed.
Het aangemaakte cement. Voor de verwerking kan een klein spateltje worden gebruikt en zelf heb ik met een paar tandenstokers gewerkt. Door te voelen aan het restant aangemaakt materiaal kan worden beoordeeld hoever het hardingsproces op het beeld zelf inmiddels is gevorderd.
De zeer beperkte noodzakelijke gereedschappen: Schuurpapier en een setje hobbymesjes. Deze setjes kosten vrijwel niks en vooral het beitelvormige en puntvormige mesje zijn erg handig. Het schuurpapier moet heel behoedzaam worden gehanteerd.
De ruwe vorm is aangebracht en ook het draad voor de tong is nu met cement omwikkeld en kan worden geschuurd. Zonder basisdraadje was dit lastig op te bouwen en vorm te geven. Belangrijk is natuurlijk om de overgangen tussen origineel en herstel zo vloeiend mogelijk te maken.
Een hele dag uitharden is voldoende en met een scherp hobbymesje kan dan de nog fijnere vorm worden aangebracht en met een stukje schuurpapier kan letterlijk worden fijn geslepen. Het droge materiaal laat zich met de scherpe mesjes nog prima bewerken en dan is het een kwestie van op de stoel van de woodcarver gaan zitten om de juiste vorm aan te brengen. Als laatste kan de juiste kleur worden aangebracht met patina of verf. Eerder had ik al een coromandel houten beeld gerepareerd en dat had ik geverfd met zwarte verf uit de modelbouw. Belangrijk is dat de reparatie niet of nauwelijks opvalt en dus toegevoegde waarde heeft. Ik denk dat het een kwestie van talent of oefenen is, maar er komt zeker ook een portie durf bij kijken en vertrouwen in jezelf. Ik ben persoonlijk best tevreden over het eindresultaat.
Het resultaat na het schilderen van de snavel met zeer donker patina.
De reactie van een kennis toen ze een foto van de reparatie zag: “Ongelooflijk hoe je die snavel hebt gerepareerd !! Echt bijzonder mooi en met grote liefde voor het beeld om het in volle glorie te laten pronken. Het is echt bijzonder als je dat kunt !! Ik ga zo meteen nog een keer kijken.”