Hanenvechters

De Balinese “hanenvechter”

Hoewel kippen op de boerderij en een haan erbij vooral een idyllisch tafereel opleveren en met een eitje bij het ontbijt worden geassocieerd, is de haan die bij de kippen hoort een fanatieke beschermer van zijn harem. Hanen zijn uitermate territoriumbewust en altijd bereid dit te verdedigen. Twee hanen bij elkaar is over het algemeen niet mogelijk tenzij de dominante haan wordt erkend en de inferieure haan zijn mannelijke kenmerken zo min mogelijk ontwikkelt. In de regel zal de confrontatie tussen twee hanen onvermijdelijk tot een machtsstrijd leiden, die vrijwel altijd eindigt met de dood of minimaal de roemloze aftocht van de verliezer (als ie tenminste weg kan). De in Nederland in het wild nog levende kemphanen danken hun naam aan dit “haantjes” gedrag. Vanwege dit temperamentvolle karakter van de hanen worden overal in de wereld, waar dat nog niet verboden is, hanengevechten georganiseerd.

Hanengevechten zijn een geliefd volksvermaak op Bali. Een hanengevecht wordt gehouden ter gelegenheid van reinigingsceremonieën die het dorp moeten zuiveren van kwade magische invloeden. Een hanengevecht wordt tevens gezien als sport en wordt ook gebruikt als gokevenement. De speciale vechthanen hanen moeten vechten op leven en dood: De een blijft leven, de ander gaat (vrijwel altijd) dood. Aan de toch al gevaarlijke sporen van de hanen worden nog eens vlijmscherpe lange stalen speciale hanenmesjes (Kotak taji) bevestigd, waarmee de tegenstanders elkaar nog dodelijker kunnen verwonden.

Tijdens zon vechtritueel zitten de mannen gehurkt in een kring rondom de denkbeeldige arena vaak in de buurt van de tempel in het betreffende dorp. Iedere vechthaan eigenaar houdt zijn haan in de handen en liefkoost deze als was het zijn lievelingshuisdier. Vaak worden hanen jarenlang getraind voor deze grote dag. De gevechten zelf kunnen soms afhankelijk van de kracht en felheid van de hanen met de scherpe messen in enkele seconden worden beslist.
Festivals en ceremonies op Bali zijn meestal een goede gelegenheid om de goden gunstig te stemmen. Vrouwen dragen grote, prachtig samengestelde piramides van voedsel, fruit en bloemen op hun hoofd, terwijl de mannen een bloed offer brengen onder de vorm van een hanengevecht.

Gokken, wat ook verplicht was in vroegere dagen, werd in het algemeen als het meest aantrekkelijke deel van het hanengevecht gezien. Voor de Indonesische en Nederlandse regeringen was dit één van de belangrijkste redenen om deze populaire traditionele sport te verbieden. Een andere reden om hanengevechten uit te bannen is de veranderde houding tegenover de rechten van het dier.

In 1981 was Bali het laatste eiland waar de hanengevechten verboden werden, met uitzondering van een aantal gevechten die aan strenge voorschriften moesten voldoen, deze vormden een integraal onderdeel van de religieuze tempelceremonies.
Deze gevechten worden gezien als bloedoffers, tabuh rah, en zijn bedoeld om de kwade geesten tevreden te stellen en de tempelgrond te reinigen.

Onderaan deze pagina volgt een galerij met plaatjes van hanenvechters die ik ook in mijn bezit heb. Daar ziet u o.a.: Hanenvechter drinkt glaasje. De kwaliteit van de hanenvechters wordt grotendeels bepaald door de wijze waarop de figuren zijn gesneden. De detaillering is van belang en ook het kloppen van de verhoudingen. Daarnaast telt mee of de houtbewerking elementen heeft toegevoegd. In het geval van de foto’s hieronder betreft het een hanenvechter die een slokje te drinken neemt. Bij dit beeld lijkt het er op dat het bekertje dat de man vasthoudt ooit een complete fles of kruik met drank is geweest. Ondanks dat is het duidelijk dat dit beeld door een zeer vakkundige houtbewerker werd gesneden. De nadruk bij dit beeld ligt dan ook duidelijk op de man. Met het uitwerken van de haan zelf heeft de houtbewerker zich niet uitgesloofd en deze is ten opzichte van de man betrekkelijk grofweg en eenvoudig gesneden. Dat neemt niet weg dat dit een kwaliteitsbeeld is en daardoor een waardevol stuk in mijn collectie.

Een bijzonder fraai stuk in mijn collectie is de hanenvechter met de opengewerkte kooi. Dit is een staaltje van kunstzinnigheid en vakmanschap dat een ieder zal moeten verbazen. Het is bijna niet te geloven dat iemand, met wat voor gereedschap dan ook, dit uit 1 brok hardhout zou kunnen hakken of snijden. Toch was dit verfijnde kunstwerk voordat het door de carver werd aangeraakt een massief stuk hardhout. Hoe je ook over hanengevechten mag denken, voor wat de maker hier heeft neergezet moet je toch grote bewondering hebben. Ik kocht dit beeld eind augustus 2011 van Carla Wolters uit Wessem die mij schreef dat ze wat beelden uit haar eigen collectie moest opruimen vanwege een op handen zijnde verhuizing. In haar advertentie wees zij nog op de relatief lange armen van de uitgebeelde man als gevolg van Art Deco-achtige invloed. Het beeld is volledig gaaf en in tact en de hierna volgende foto’s spreken ieder voor zich.

Een aantal jaren geleden kocht ik een grote hanenvechter met kooi. Wetende dat dit een kwetsbaar beeld was heb ik de verkoper nog gevraagd het beeld extra goed in te pakken om het heel over te laten komen. De verkoper beloofde aandacht aan de verpakking te zullen besteden. Wie schetst mijn verbazing toen de doos arriveerde en ik het beeld er al in voelde schuiven. Dat belooft sowieso nooit veel goeds. Een beeld moet altijd in een ruime doos worden verzonden en vervolgens aan alle kanten moeten lege plekken worden opgevuld met krantenproppen of met speciaal daarvoor bestemd opvulmateriaal. In geval van kwetsbare beelden is het zelfs goed ze in in een doos in een doos te doen waar bij de kleine doos ook wordt ingebed in opvulmateriaal. Het beeld kwam in vele kleine stukken uit de doos. Nu, jaren later baal ik daar nog van want ik ben een dergelijke grote variatie van dit beeld daarna nooit meer tegen gekomen.

Hanenvechters zijn er te kust en te keur op de markt. Ze worden regelmatig aangeboden. Er is wel erg veel kwaliteitsverschil te zien. Persoonlijk ben ik het meest gecharmeerd van de hurkende of zittende figuren met de haan op de arm of voor zich zittend. Toen ik in juni 2015 zelf voor het eerst op Bali was heb ik mogen constateren dat de kooien die hier op deze pagina ook zijn te zien. Daadwerkelijk zeer algemeen op Bali worden gebruikt. Je ziet ze overal in de winkeltjes, op de markt en op de erven van de Balinezen.

De hanengevechten hebben niet alleen de houtbewerkers geïnspireerd. Ook schilders hebben er werk aan gewijd. Een van die schilders is Louis Nagelkerke, een begenadigd en uitermate getalenteerd kunstschilder die ik inmiddels beter heb leren kennen en die ik zelfs een vriend hoop te mogen noemen. Ik heb zelf een prachtig schilderij van hem in mijn woonkamer hangen, maar daar vind je elders op deze website wel info over. Louis heeft ook een paar hanengevecht taferelen geschilderd. Twee foto’s daarvan staan hieronder. Deze schilderijen hebben inmiddels een eigenaar gevonden, maar mocht je belangstelling hebben voor een dergelijk werk, dan is Louis uiteraard graag bereid daarvoor een offerte te maken. Daarnaast heeft Louis een breed oeuvre aan onderwerpen.

Hierna volgt een galerij met andere hanen en hanenvechters in mijn collectie: