Balinese Art Deco beelden

Wikipedia: “Art deco was een populaire stijlbeweging van 1920 tot 1939 die haar weerslag had op de decoratieve en toegepaste kunst, bij zowel de architectuur, het grafische, industriële en interieurontwerp, als de beeldende kunst en kledingmode. De beweging was in zekere zin eclectisch, d.w.z. een mengelmoes van vele verschillende stijl- en kunststromingen uit de eerste decennia van de 20e eeuw. Belangrijkste kenmerk van art deco, en tevens het onderscheid met de meer organische art nouveau, is de omarming van technologie in aanvulling op traditionele motieven. De stijl wordt vaak gekenmerkt door rijke kleuren, geometrische figuren en overdadige versieringen.”

Frans Leidelmeijer, Art Deco beelden van Bali (1930-1970) van souvenir tot kunstobject: “… In het westen houdt formeel de art deco stijperiode in 1940 op. De Balinese beeldhouwers daarentegen werkten na de oorlog door in deze stijl, waardoor ze moeilijk te dateren zijn. Deze beelden werden ook zelden gesigneerd. …” “… De vereniging Pita Maha waakte voor vervlakking van de beeldende kunst op Bali, die door de komst van het toerisme dreigde te ontstaan. Ondanks haar korte bestaan (1936 – 1942) reikte haar invloed en nawerking tot ver in de twintigste eeuw. De vroege beelden hebben geprononceerde Balinese gezichten, smal en hoekig, amandelvormige, schuin staande ogen, een smalle neus en een volle mond met gekrulde lippen. Zij tonen verwantschap met de gezichten op de tekeningen van Rudolf Bonnet. De gezichten van de beelden uit de jaren vijftig en later zijn minder geprononceerd met vaak een dromerige uitdrukking. Het is ook moeilijk om een beeld toe te schrijven aan een kunstenaar die lid was van de Pita Maha tenzij de herkomst daarvan uitsluitsel kan geven. Door de beelden onderling met elkaar te vergelijken, kun je ook de stijlkenmerken van een bepaalde beeldhouwer herkennen. …”

Bali Art: “De term ‘art deco’ is ontstaan in het begin van de 20ste eeuw als afkorting van de Franse woordengroep ‘Arts Decoratifs’. Het duidt op een kunststroming in het interbellum, tussen de twee wereldoorlogen (1920-1940), waarbij kunstenaars zich afzetten tegen de toen bekende of gevestigde kunstuitingen. Zo komt er meer geometrie in de gebouwen-architectuur en een nieuwe stilering in objecten. Ook wordt de kleur belangrijker en worden overdadige versieringen weggelaten. Door deze veranderde stijlelementen wordt de vormgeving plotseling belangrijker. Deze kan door een strakke stilering zelfs de werkelijke vorm van een bekend object of mens/dier verdraaien. Uit de introductie blijkt dat ‘art deco’ een rekbaar begrip is. Echter niet alle vooroorlogse Bali beelden verdienen de kwalificatie ‘art deco’.

Uit … getoonde kunstobjecten zie je bepaalde stijlovereenkomsten die voldoen aan die kwalificatie; Allereerst valt een strakke stilering op; de kunstenaar was op zoek naar de ideale lijn. Ook zijn er minder versieringen en ornamenten aangebracht en komt er daardoor meer aandacht voor ruimte en vorm. Dat laatste komt ook versterkt terug door bepaalde onderdelen van het beeld te vergroten of te verlengen, zoals de slapende vrouw. Typisch voor de Balinese art deco zijn de lang gerekte lichamen met de vergrote vingers en voeten en een versoberde ornamentiek.”

Persoonlijk heb ik nooit onder stoelen of banken geschoven dat ik de art deco stijl veelal mooi vind, maar veel van de fraai gesneden en rijk gedetailleerde mythische figuren vind ik vaak mooier en qua vakmanschap van een hoger niveau (denk ik). Ik ben ervan overtuigd dat wanneer een houtbewerker de veel meer gestileerde art deco stijl zich eigen had gemaakt, deze beelden eenvoudiger te snijden waren dan de gecompliceerde mythische figuren. Om reden van waardering voor de art deco stijl en het feit dat hiervan aanmerkelijk minder beelden van in omloop zijn, wordt voor art deco beelden veel hogere prijzen gevraagd en betaald, dan voor de mythische figuren. De mythische figuren zijn vooral ontleend aan de vormen en beeltenissen uit het Hindoeïsme, die via overlevering werden doorgegeven en die in de ontelbare tempels op heel Bali nog te vinden zijn. De kwaliteit en waarde van deze beelden zit vooral in de detaillering, en de diepte van het reliëf. Naast de mythische figuren zijn er vooral de maskers, de bustes, de dieren en de taferelen uit het dagelijkse leven. De laatste jaren zijn er ook de veel minder fijn uitgewerkte, bijna abstracte voorstellingen. Ik hoop dat de waardering voor de fraai gesneden mythische figuren eens zal gaan toenemen. Het hiervoor benodigde vakmanschap is van geweldig hoog niveau.

Toen ik in 2015 en 2017 op Bali was heb ik verschillende galerieën in Ubud en Mas bezocht. Wanneer je in die plaatsjes de enorme hoeveelheid hoogwaardig gesneden beelden ziet, zinkt de moed als verzamelaar je in de schoenen. Daar valt niet tegenop te verzamelen en het ene beeld is nog mooier dan het andere. Daarom is het zinvol om het verzamelgebied wat te beperken. Ik beperk mij tot monochrome beelden uit de periode van 1920 – 1950. Voor veel beelden geldt dat de tijd van het maken lastig te bepalen is, maar op basis van stijl, houtsoort en afwerking valt er vaak toch wel een oordeel over te geven. Dat in combinatie met de info van de verkoper, als deze tenminste kan vertellen hoe het beeld in Nederland terecht gekomen is. Daarnaast zijn er natuurlijk beelden die gewoon op grond van hun schoonheid of bijzondere kenmerken toegevoegde waarde voor de collectie kunnen hebben.

Bij het starten met verzamelen rond 2007 heb ik mij vooral toegelegd op genoemde mythische figuren. Nu, 12 jaar later begin ik toch de behoefte te gevoelen ook art deco beelden aan mijn verzameling toe te voegen. Ik begin het ontbreken ervan in mijn collectie steeds meer als een hiaat erin te ervaren. Ondanks beperkt budget heb ik inmiddels toch een paar opmerkelijke beelden aan mijn collectie kunnen toevoegen. Van Art Deco beelden heb ik hoofdzakelijk vrouwen, mannen, boogschutters en dieren gevonden. Zowel gewone beelden als boekensteunen.

Het laatste beeld dat ik kocht (begin december 2021) is een beeldje dat ik al heel lang (14 jaar) ken en dat ik heel bijzonder vind. Ik heb het in de loop de tijden één of twee keer op Marktplaats voorbij zien komen en ik wist bij welke verzamelaar het tot nu toe in de collectie zat. In de tweede druk van het boek van Roland Smeets zag ik het afgebeeld met de naam van de verzamelaar erbij. Tot mijn verbazing werd het onlangs te koop aangeboden en ik heb er dan ook direct op gereageerd. De eigenaar bleek het mij te gunnen en gaf aan dat hij blij was dat het in mijn collectie zou belanden. Inmiddels is het gearriveerd en staat in een vitrinekast.
De voorstelling betreft een gehurkt zittende Sita met het vermeende hoofd van Rama op haar schoot. Ravana die al lang uit was op een relatie met Sita had haar wijs gemaakt dat dit het hoofd van haar man Rama zou zijn en drong aan dat nu niets meer in de weg zou staan om met hem te trouwen. Uiteindelijk ontdekt Sita het bedrog en weet dan dat het weer een poging van Ravana was om haar op andere gedachten te brengen. Deze voorstelling is betrekkelijk zeldzaam en zeker in Art Deco uitvoering zie je deze zelden.

Hieronder volgt een serie afbeeldingen van art deco beelden in mijn collectie.