Ammannia gracilis

Ammannia gracilis (De cognacplant) en/of Ammannia senegalensis?

Sinds ik in februari 2006 weer met aquarium houden begon ben ik in het bezit geweest van een mooie groep planten die ik had gekregen als Ammannia gracilis. Volgens allerlei literatuur bestaat er echter ook nog een andere Ammannia, namelijk Ammannia senegalensis. Tot vandaag ben ik aan het proberen om er achter te komen wat nu daadwerkelijk het verschil is tussen deze twee soorten. Uit de naamgeving is weinig op te maken: gracilis duidt op het uiterlijk en senegalensis op de herkomst. Beide soorten worden door verschillende schrijvers als “cognacplant” aangeduid. Daar begint al een behoorlijk stukje verwarring.

Om te beginnen is het interessant om te kijken waar deze twee planten precies vandaan komen. Ook wat dat betreft ben ik afhankelijk van waarnemingen door anderen en datgene wat er van hen te vinden is in de literatuur. Er is heel veel oppervlakkige en niet erg specifieke informatie beschikbaar. De ene auteur beperkt zich tot de term: Zuid-Afrika en ander geeft voor A. gracilis aan: Senegal en Gambia. Voor A. senegalensis wordt over het algemeen een veel groter verspreidingsgebied aangegeven: Van Senegal tot Zuid-Afrika, Oost-Afrika vanaf het benedendeel van Egypte. Zo’n groot verspreidingsgebied voor een moerasplant die kennelijk als een soort onkruid in dat verspreidingsgebied groeit zal in dat gebied ongetwijfeld allerlei verschillende bodemsamenstellingen tegen komen. Dat verschil kan variëren van arme zandachtige bodem tot veel rijkere kleiachtige bodem, het geen weer invloed zal hebben op de verschijningsvorm van de plant. Christel Kassellman zegt in haar boek “Aquarienpflanzen” Ulmer 1995 ook al iets over tegenstrijdige berichtgeving over deze soorten en gaat er al van uit dat in de toekomst beide soorten mogelijk als 1 soort zouden kunnen worden vastgelegd.

Omdat er inmiddels al een aantal plantenkenners voor mijn bak naar mijn Ammannia hebben staan kijken en de een heeft beweerd dat het gracilis is en een ander beweert dat het een afwijkende vorm van gracilis of senegalensis zou kunnen zijn zou het mij niet verbazen als de waarheid weer eens in het midden zou liggen. Van Willem van Wezel hoorde ik dat hij al meerdere malen Ammannia senegalensis als bovenwatervorm via de handel had aangeschaft die zich dan toch tot gracilis bleek te ontwikkelen, en ik heb al eens van hem een stek van Ammannia gekregen uit een aquarium waar die een andere verschijningsvorm had dan de mijne, maar na een paar maanden bij mijn planten te hebben gestaan was ook die niet meer van mijn planten te onderscheiden. Een dergelijke opmerking heb ik gehoord van Peter Kettenis, van wie ik twee emerse stekken van Ammannia senegalensis uit Gambia heb gekregen. Hij sprak uit dat wanneer gracilis en senegalensis in een en dezelfde bak worden ondergebracht de uiteindelijk submerse vorm van beide soorten gelijk wordt en niet of nauwelijks meer van elkaar zal verschillen. Reden voor mij om aan te nemen dat het om een en dezelfde soort zou kunnen gaan.

De stekken die ik van Peter heb gekregen heb ik bijgeplaatst in mijn aquarium en tijdens hun ontwikkeling van emers naar submers begint de gelijkvormigheid met mijn Ammannia gracilis al evident te worden. Het zou interessant zijn wanneer er onderzoek zou worden gedaan naar de verschillende verschijningsvormen van deze plant in de natuur bij uiteenlopende bodemomstandigheden. De conclusie zou dan wel eens kunnen wezen dat er dan ook uiteenlopende emerse verschijningsvormen worden gevonden, allemaal binnen dezelfde soort. Maar ja zo lang dit nog niet wetenschappelijk is vastgesteld blijven we nog even doorworstelen met onze Ammannia gracilis en senegalensis. Om te beginnen moeten de bloeiwijzen van de verschillende vertegenwoordigers in de verschillende vindgebieden met elkaar worden vergeleken, maar ook die zouden vanwege verschillende bodemsamenstellingen in zo’n groot verspreidingsgebied van elkaar kunnen verschillen, zonder dat dit nu direct tot afzonderlijke soorten zou hoeven te leiden.

Hierna volgt een presentatie van de ontwikkeling van de stek zoals Peter Kettenis die meebracht. Ik kreeg ze op 14 februari 2009 en ik heb de ontwikkeling met de camera gevolgd. Land van herkomst: Gambia.

Deze plant is te koop bij aquarium-planten.com

Er is nu al geen verschil meer te zien met de oude groep gracilis op de achtergrond.

Ammannia gracilis is dankzij haar roodachtige kleur goed te gebruiken om je aquarium een andere uitstraling te geven. Deze plant kan geweldige decoratieve effecten bewerkstelligen, als groep en als solitair. Zorg er wel voor dat deze rood gebladerde plant genoeg voedingstoffen krijgt zodat de prachtige kleuren ook op lange termijn behouden blijven. Magnesium, ijzer en kalium in plantenvoeding zijn een sterk begin.

Naar aanleiding van dit artikel heb ik een aantal interessante reacties gekregen:

Leo Brand: “Super artikeltje met prachtige platen. Dat geeft mij tevens de richting aan die ik ooit al eerder (1989) beweerde dat het om een en dezelfde soort zou gaan. Mensen van de Werkgroep Aquatische Planten (WAP) daarentegen beweerden toen bij hoog en bij laag dat het hier absoluut om twee soorten ging. Ik zelf heb dat nooit kunnen staven, maar misschien dat jij sommige wederom de ogen opent”

Loek v.d. Klugt: “Bart, je snijdt daar een uiterst interessante zaak aan”, en gaat verder:

Eerlijk gezegd, heb ik A. senegalensis en A. gracilis altijd als twee echte soorten gezien. Het verschil was overduidelijk. Vervolgens hebben wij ons er wel over verbaasd dat A. senegalensis uit het totale aquariumlandschap verdwenen leek te zijn. Maar ja, het gebeurt helaas wel meer dat een soort niet meer interessant wordt geacht als er een nieuwe soort die zoveel fraaier is, beschikbaar komt. Voorlopig houd ik nog even vast aan het concept van de twee soorten. Planten die uit het wild komen, dragen nu eenmaal geen naamkaartje. Wat Peter en anderen meebrachten, kan heel goed iedere keer A. gracilis zijn geweest. Een plant die als A. senegalensis van een liefhebber komt, kan best een daar wat verpieterde A. gracilis zijn.

Ik heb nog even in Kasselmann gekeken. Zij geeft een duidelijk verschillende beschrijving van de bloeiwijze. Helaas wordt alleen die van A. senegalensis afgebeeld. Ik denk dat het wachten is op de bloei van A. gracilis. Op internet heb ik niets over de bloei kunnen vinden.

Ik sluit nog twee plaatjes uit mijn lezing Groei & Bloei van Aquatische Planten bij. In dit aquarium van de heer Wilkens van Minor (minstens 25 jaar geleden – toen leefde keurmeester Henk Beenen nog) stonden A. gracilis (linksvoor, toen nog aangeduid als A. latifolia) en A. senegalensis (rechtsachter) bij elkaar. A. gracilis staat er niet zo fraai bij als bij jou, maar het verschil in bladvorm en habitus met de A. senegalensis is toch duidelijk te zien.

Willem van Wezel: “Er wel degelijk een groot verschil in beide soorten zowel in emers als summerse vorm.
De aan jou geschonken Ammania die je op voortreffelijke wijze op de foto’s gestalte laat nemen is ook de gracilus.
Vroeger heette hij de A. latifolia op pagina 94 en 95 van Kasselmann zijn beide soorten beschreven waarvan de senegalensis terecht de cognac plant wordt genoemd.
Het verschil zit in het blad de senegalensis heeft een banaanvormig blad (rond in de lengte rond in de breedte)
Als bijlage een groep senegalensis in de bak van Fred in 2005 die dat zelfde jaar door een foutje de pijp aan Maarten heeft gegeven.
Daarna ben ik deze plant uit het oog verloren, dat is jammer want ik vind hem mooier dan de gracilus.”

Christel Kasselmann: “Hi Bart, it is clear, that it is Ammannia gracilis. All the best Christel”.

Wim Tomey: “Beste Bart, met veel interesse je waarnemingen m.b.t. Ammannia senegalensis versus gracilus gevolgd, prima site, goed doordacht en fraai fotowerk, dat je ervaringen duidelijk in beeld brengt. Er zijn niet heel veel mensen meer over die zover in de aquaristiek kunnen terugkijken als ik, maar de plant die destijds als A. senegalensis over tientallen jaren werd gecultiveerd in aquaria had toch een wezenlijk andere habitus. De bladeren waren smaller en beginnend onder top over de gehele lengte min of meer ingekruld waardoor de bladeren een naar beneden afhangende bananenvorm aannamen en een warme bruinrode kleur representeerden. Ze groeiden in voortreffelijke aquaria langzaam maar gestadig, en ontwikkelden “na te veel toppen” vaak lelijke kroeskoppen waarvan we de oorzaak nooit echt konden achterhalen. Overigens is ook het kunstlicht veranderd. Van gloeilampen naar TL in vier verschillende generaties, die steeds verbeteringen gaven bij een lager vermogen, en dat zou je wellicht ook in je beschouwingen kunnen betrekken. Ammannia gracilis kwam zo, 25 jaar geleden als aquariumplant in de liefhebberij en viel op door de meer gestrekt en bredere bladvorm die nauwelijks krullen, de forse stengels en een andere veel grovere inwendige celstructuur lieten zien. Ze waren meer roodbruin dan bruinrood, dus zoals jou planten er momenteel uitzien. Wellicht heb je een punt, maar de A. senegalensis van destijds oogde toch anders dan wat we thans A. gracilus noemen. Zal zien of ik nog micro-opnamen van deze planten in mijn dia archief kan vinden.”

Ook Jaap Liefting heeft mij een reactie gegeven die er op neerkomt dat het waarschijnlijk wel twee verschillende planten zullen zijn. Hij stuurde mij nog een relevant artikel toe:

Naar aanleiding van mijn artikel heb ik van Willem Zaal een drietal planten gekregen die Ammannia senegalensis zouden moeten zijn. Ze zagen er inderdaad wel anders uit dan mijn Ammannia gracilis. De planten hebben ook veel tijd nodig gehad om in mijn bak te acclimatiseren. Dat proces is nu wel achter de rug en de plant vertoont nog steeds een ander karakter en ook ander uiterlijk, hoewel ze op sommige momenten best wel op elkaar lijken en naar elkaar toe gegroeid zouden kunnen zijn, maar de bladvorm en –structuur is toch wezenlijk anders. Voorlopig moet ik dus met dit beperkte materiaal en korte tijd van experimenteren tot de conclusie komen dat het vooralsnog echt om twee verschillende planten gaat. Doordat Ammannia gracilis gemakkelijker te houden is en wanneer die goed gedijt mooier wordt dan Ammannia senegalensis heeft deze soort de ander gewoonweg uit de liefhebberij verdrongen.
Voorlopig houd ik het op deze conclusie, maar ik kijk de planten voorlopig nog even heel kritisch aan en laat er nog wat tijd over heen gaan. De verschillen worden namelijk, zowel qua kleur en bladvorm, steeds kleiner. Het zou mooi zijn en heel veel zeggen wanneer beide soorten ergens tot bloei zouden kunnen worden gebracht, maar daar heb ik zelf helaas de faciliteiten niet voor. Als er iets te melden valt, doe ik dat hier.

 

.